Мэргэжилтнүүд онлайн санал хураалтыг ардчиллын ирээдүй гэж үздэг

Антон Тимофеев 2020.07

Москва болон Нижний Новгород мужид туршилт болгон явуулсан ОХУ-ын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн талаарх онлайн санал хураалтаар гайхалтай үр дүн гарчээ. Вэб дээр саналаа өгөх гэж буйгаа мэдэгдсэн бараг бүх иргэн энэ эрхээ ашигласан байна. Ирээдүйд хүсэл зоригоо илэрхийлэх үйл явц цахим хэлбэрт орно гэдэгт шинжээчид итгэлтэй байгаа тул жил ирэх тусам улам идэвхжиж эхэлнэ.

Тохиромжтой, хурдан бөгөөд аюулгүй

ОХУ-ын Олон нийтийн танхимд 7 дугаар сарын 6-ны даваа гарагт ‘Цахим санал хураалт – ирээдүйд нэг алхам’ сэдвээр дугуй ширээний ярилцлага болсон ба мэргэжилтнүүд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай онлайн санал хураалтын дүн, энэ системийг сонгуулийн үйл явцад ашиглах хэтийн төлөвийн талаар ярилцав.

РОЦИТ (Интернет Технологийн Бүс нутгийн Олон нийтийн төв) -ийн хэвлэлийн албанаас мэдээлэхдээ, сонгуулийн шинэ технологид иргэд бэлэн байгаа, онлайн санал хураалтыг ‘бүртгүүлэх замаар’ баталгаажуулах, жагсаалтын системийг сайжруулах, давхар санал хураалтын асуудлыг багасгах, мэдээллийн технологийн ажиглагчийг дадлагажуулах, сонгогчийн хэн болохыг шалгах тогтолцоог нэвтрүүлэх зэрэг шаардлагатай зарим асуудлууд байгааг онцлон тэмдэглэсэн. Үүнээс гадна цахим санал хураалтыг орон даяар явуулахад засаг захиргааны хүчин чармайлт ихээхэн шаардлагатай байгааг ч шинжээчид танилцуулсан байна.

РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников: ‘Өнөөдөр дугуй ширээний ярилцлагын үеэр би 2, 3 жилийн өмнө трендүүдийн слайд дээрх Оросын интернет форумын нээлтийн үеэр алсын зайн цахим санал хураалтын эрин ирэхийг хүмүүс хүсэн хүлээж  байгааг цохон тэмдэглэж байсан бөгөөд одоо биеллээ олж байна. Энэ нь ямар нэгэн туршилт биш, ‘Идэвхтэй иргэд’ Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай өөрсдийн хүсэл зоригийн албан ёсны илэрхийллээ онлайнаар дамжуулан санал өгч байгаа нь дэвшил юм’ гэж Gazeta.Ru-д ярьсан.

Москва, Нижний Новгород мужид хийсэн туршилт нь хүмүүсийн онлайн санал хураах хэлбэрт оролцохыг хүсч буйг баталжээ. Тэрээр ‘Бид ирүүлсэн өргөдөл, санал өгөх хүмүүсийн тоо бараг бүрэн давхцаж байгааг харж байна. Ингээд санал өгсөн хүмүүсийн бараг 100% саналаа өгсөн нь хамгийн чухал юм. Үүний зэрэгцээ, бид ердийн санал хураалтаар гарсан бусад үзүүлэлтүүдийг харьцуулан харж байна’ гэж тэмдэглэв.

Сергей Гребенниковын санаа бодлыг дугуй ширээний уулзалтад оролцсон Төрийн Думын депутат, Мэдээллийн бодлого, мэдээллийн технологийн комиссын гишүүн Антон Горелкин нар бүрэн дэмжиж, санал болгосон байна.

Төрийн Думын депутат, Мэдээллийн бодлого, мэдээллийн технологийн комиссын гишүүн Антон Горелкин: ‘Санал хураалтын системд нэг ч ноцтой алдаа гараагүй. Иргэдийн хүсэл зоригийн үр дүнд эргэлзээ төрүүлж байсан зүйл болоогүй. Та бүхний мэдэж байгаагаар санал өгөх системийн серверүүд рүү хакерууд халдлага үйлдсэн боловч бүгд бүтэлгүйтсэн. Би Орос дахь ДЕГ /алсын цахим санал хураалт/-ын туршлагыг маш амжилттай болсон гэж үнэллээ. Энэ бол миний үнэлгээ юм’ гэж парламентын гишүүн Gazeta.ru-д ярьжээ.

Түүний хэлснээр ДЕГ дээр өндөр ирцтэй байгаа нь иргэдийн хүсэл зоригийг илэрхийлэх ийм хэлбэр, түүний тухтай байдалд олон нийт итгэж байгааг харуулж байна. ‘Гэсэн хэдий ч цахим санал хураалт нь хаа нэг газар, олон нийтийн газар очих шаардлагатай байдаг (энэ нь коронавирусын нөхцөлд чухал ач холбогдолтой) байна’ гэж хэлсэн.

Будлиангүй, аюулгүй сонгууль

Шинжээчдийн үзэж буйгаар ДЕГ нь хэрэглээний хувьд уламжлалт санал өгөх, хүсэл зоригоо илэрхийлэх хэлбэрээс илүү тохиромжтой төдийгүй илүү аюулгүй юм. ‘Ердийн санал авах байр бүх талаараа маш эмзэг байдаг. Хохирогч эсвэл өдөөн хатгасан хүн тэнд ирж, ямар нэгэн байдлаар хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаа явуулж болно. Харин ДЕГ дээр эдгээр бүх илүүдлийг хасч тооцно. Системийн аюулгүй байдал төвлөрсөн байдлаар хангагдсан бөгөөд энэ нь бүх сонгогчдод ижил түвшинд байна’ гэж үзэж болно.

Санал хураалтын цахим хэлбэрийн аюулгүй байдал, тохь тухыг РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников мөн онцолсон байна. Тэрээр: ‘Аюул’ гэж хэлээд зарим аргумент өгье. Тухайлбал, гудамжаар алхах нь аюултай толгой дээрээс тоосго унаж магадгүй юм. Том өгөгдөл, хувийн өгөгдөлтэй ажилладаг системийг аюулгүй байлгахыг төр сонирхож байна. Энэ бол төрийн гол үүрэг бөгөөд сонгуулийг ардчилсан байдлаар хийх сонирхолтой байгаагийн илрэл’ гэж хэлсэн.

Мөн РОЦИТ-ийн Шуурхай хариу арга хэмжээ авах төв байгуулагдсан цагаас хойш хүмүүс 3 айдастай байсныг тодорхойлж болно.

Эхний айдас нь иргэний дуу хоолой нь тооцогдохгүй буюу интернетийн товчлуур дээр дарахгүй байх.

Хоёр дахь айдас нь өгөгдөл хамгаалалтгүй хаа нэгтээ гоожих.

Гурав дахь айдас нь техникийн үүднээс мэдлэггүй байх, өөрөөр хэлбэл дижитал мэдлэгтэй байх түвшний талаар санаа зовох явдал юм.

‘Бид энэ бүх айдсыг задалж, дижитал бичиг үсгийн мэдлэгийг зааж, төрийн үйлчилгээний портал ашиглахыг хичээсэн. Дашрамд дурдахад, Төрийн үйлчилгээний портал нь СЕХ-той хамтарч маш өндөр түвшний ажлыг үзүүлсэн тул миний санаж байгаагаар төрийн үйлчилгээний порталаар өргөдлийг маш хурдан, энгийн бөгөөд хялбар байдлаар илгээх боломжийг бий болгосон. Энэ удаад улсын мэдээллийн технологийн системүүд хамгийн өндөр түвшинд ажиллаж байсан’ гэж РОЦИТ-ийн захирал онцолсон.

Ардчиллын ирээдүй

Gazeta.Ru-д ярилцлага өгсөн шинжээчид ‘ирээдүй цахим санал хураалтын форматад байгаа гэдэгт итгэлтэй байна. Энэхүү орчин үеийн технологи нь иргэд санал авах байрны шууд оролцоогүйгээр хүсэл зоригоо илэрхийлэх боломжийг олгож байгаагаараа давуу талтай’ хэмээн онцолсон.

‘Санал өгөх нь баяр биш, үзэсгэлэн биш. Биечлэн очиж, паспортоо үзүүлэхийн тулд буудал дээр очих нь тийм ч гүн утгатай биш юм. Офлайн байдлаар санал өгөх нь нэмэлт үнэ цэнэгүй тул онлайнаар санал өгөх нь илүү тохиромжтой. Ирээдүй, миний бодлоор, зөвхөн цахим санал хураалтаар явагдана. Энэ удаад корона вирусын тахал бүх үйл явцыг хурдасгаж эхэллээ. Тухайлбал, уулзалтыг алсаас хийж, бүтээгдэхүүн, бусад үйлчилгээг захиалах ажлыг интернетээр илүү ихээр хийж эхэлсэн бөгөөд энэ удаад сонгуулийн санал хураалтыг цахим хэлбэрээр явууллаа. Санал өгөх нь бусад ажилтай адил үүрэг юм. Өнөөгийн мэдээллийн технологийн дэд бүтцийн хувьд би үүний төлөө хаа нэгтээ явахад бэлэн байна’ хэмээн РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников хэлсэн.

Төрийн Думын депутат Антон Горелкин: ‘ДЕГ нь эцэстээ нийтлэг дадал болж, Оросын хаа сайгүй ашиглах боломжтой болно гэж үзэж байна. Үүний зэрэгцээ, парламентын гишүүн үүнийг уламжлалт санал хураалтын хэлбэрийг орлуулах гэж үзэхгүй, харин удахгүй танил болох өөр хувилбар гэж’ үзнэ.

‘Миний бодлоор одоогоор ДЕГ нь хотын түвшинд үр дүнтэй байх болно. Бид орон нутгийн засаг захиргаа, нийгмийн хоорондын байнгын холбоо, тасралтгүй чиг хандлагыг ажиглаж ирсэн. Цахим санал хураалтын систем нь хурдан бөгөөд хямд, найдвартай арга юм. Одоогийн байдлаар эрх баригчид олон хот, бүс нутагт олон төрлийн платформ дээр явуулж байгаа бүх санал асуулга нь өндөр хамгаалалттай, найдвартай суурийг авах боломжтой. Холбооны түвшинд 2021 оны намар гэхэд бүх Оросын олон сая иргэн Думад цахим хэлбэрээр саналаа өгөх боломжтой болно гэж үзэж байна’ хэмээн парламентын гишүүн хэлсэн.

ОХУ-ын СЕХ-ны нарийн бичгийн дарга Майя Гришина: ‘түүнтэй санал нэг байна 2021 онд Төрийн Думын депутатуудын сонгуулиар Москвад цахим санал хураалтыг (ДЕГ) ашиглах бөгөөд үүнийг хийх нь гарцаагүй’ гэж цохон тэмдэглэсэн.  

РОЦИТ-ийн захирал Сергей Гребенников: ‘Ардчилал бол ард түмний хүч юм. Тиймээс, санал өгөх үед ямар ч тохиолдолд хиймэл оюун ухаан эсвэл үүнтэй ижил төстэй хөгжлийг ашиглах ёсгүй.

Хүн өөрийн хүсэл зориг, сэтгэл хөдлөлийн төлөө саналаа өгөх нь хамгийн чухал зүйл юм. Тухайн цаг хугацаанд тухайн нэр дэвшигчийг хүндэлж, дэмжиж чадна, тэгээд бодлоо өөрчилнө гэсэн үг. Тиймээс сонгогч саналаа өгч, сонгох ёстой. Ямар ч тохиолдолд, машин нь бидний төлөө эсвэл хэн нэгнийг хэзээ ч сонгох ёсгүй, зөвлөмжийн үйлчилгээ энд байх ёсгүй.

Онлайн горимд шилжихдээ ардчиллын үндсэн зарчмуудыг хадгалах нь маш чухал бөгөөд хүн юу сонгодог вэ, энэ бол ард түмний хүч юм’ гэж дүгнэсэн.

Мэргэжилтнүүдийн өндөр үнэлгээ

Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай Оросын бүх нийтийн санал хураалт өндөрлөж, санал өгсөн хүмүүсийн 77-аас дээш хувь нь Ерөнхийлөгч Владимир Путины санал болгосон өөрчлөлтийг дэмжсэн. Энэ нь төрийн тэргүүний санаачилгуудад иргэдийн итгэл их байгааг харуулж байна. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар санал хураалт хууль ёсны бөгөөд аль болох ил тод болсон. Амжилтад хүрсэн нь цахим санал хураалтыг ийм өндөр түвшинд хийсэн анхны туршилт байсан. Түүний аюулгүй байдал, маргаангүй байдал нь сонгуулийн үйл явцыг зохион байгуулахдаа цаашид ашиглах үндэс суурь болохоор байна.

Туршилтын хоёр бүс онлайнаар саналаа өгсөн.

 – Москва ба Нижний Новгородын бүс нутаг, оршин суугчид өөрсдийн хүсэл зоригоо илэрхийлэх энэ хэлбэрийг урьдчилан сонгосон. Үүний үр дүнд хоёр бүс нутагт 1,090,211 хүн санал өгсөн тул сонгуульд оролцсон хүмүүс системд бүртгэгдсэн хүмүүсийн 93.03% -ийг эзэлж байна. Нийтдээ 1.19 сая сонгогч цахим саналын жагсаалтад орсон (үүний 1,051 сая нь Москва хотод, 139.6 мянга нь Нижний Новгород мужид байсан). Цахим санал хураалтын дүнгээс харахад Москвад санал өгсөн иргэдийн 62.33% нь энэхүү өөрчлөлтийг дэмжиж, 37.67% нь эсрэг санал өгчээ.

Москва дахь Бүх Оросын санал хураалтыг хянах, олон нийтийн төв газрын дарга Илья Массукийн хэлснээр төв байр нь ‘биечлэн’, хоёр сар орчим гадуур ажилласан. Энэ бүх ажлын явцад уламжлалт болон эрт санал хураалт, цахим санал хураалтаар Москвагийн ажиглалтын стандартыг хадгалах боломжтой байв.

Зохион байгуулалтын түвшин өндөр байв

‘Алсын зайн цахим санал хураалт дуусахад сая гаруй манай иргэд оролцсон бөгөөд хувийн мэдээлэл алдагдах тохиолдол гараагүй, шифрлэх журам, эцсийн протоколын төсөл нь бүх эрсдэл, зогсонги байдлыг хангаж өгнө’ гэж ‘Цэвэр сонгуулийн төлөө’ хөдөлгөөний дарга хэлсэн.

Мөн ‘Түүний хэлснээр олон нийтийн ажиглагчдын ажил санал хураалтын явцыг нээлттэй, хууль ёсны болгосон’ гээд ‘санал хураалтыг бэлтгэх, зохион байгуулах талаар төрийн байгууллагуудын хийсэн шаргуу ажилд үндэслэн би цахим хэлбэрээр саналаа өгсөн иргэдийн хувийн мэдээллийн аюулгүй байдал, аюулгүй байдалд итгэх итгэлийг олж авлаа’ гэж Москвагийн ‘Хуульчдын холбоо’-ны гишүүн Александр Каратнюк санал хураалтын хууль ёсны болохыг батлав.

Цахим санал хураалтын системийг blockchain технологийн үндсэн дээр бүтээсэн нь нэрээ нууцлах, оросуудын саналыг орлуулах боломжгүй болохыг баталгаажуулсан. Блокчейн нь сонгогчдын саналыг шифрлэсэн хэлбэрээр устгах, өөрчлөх чадваргүйгээр хадгалах боломжийг олгодог. Санал хураалт өөрөө сонгогчийн төхөөрөмжийн дэлгэц дээр үүсдэг бөгөөд энэ тухай мэдээлэл нь хөтөч болон администратор серверүүд дээр хадгалагдахгүй. Үүнээс гадна blockchain сүлжээнд дангаар нь ‘хянах’ сервер байдаггүй бөгөөд энэ нь өгөгдлийг өөрчлөх, хакердах боломжийг үгүй ​​болгодог. Хакеруудын системийг хагалах гэсэн цорын ганц оролдлого бүтэлгүйтсэн.

Шөнийн цагаар шинжээчдэд онцгой анхаарал хандуулж байсан тул сонгуулийг онлайнаар сонгосон хүмүүс хүссэн үедээ саналаа өгөх боломжтой байв. Гэсэн хэдий ч энэ тохиолдолд хоёулаа давхцаж байсангүй.

‘Цахим санал хураалтын төв байранд шууд гомдол гараагүй’ гэж тус төвийн дарга Илья Массух хэлсэн.

Ийнхүү өндөр чанартай технологийн шийдлүүд нь иргэдийн хүсэл зоригийг алсын хараатай илэрхийлэх явцад гарсан зөрчлийг арилгасан гэж Олон нийтийн төв төвөөс мэдээлсэн.

Алсын зайн цахим санал хураалтын форматад ийм итгэл хүлээлгэж байгаа нь онлайн санал хураалтын горим аюулгүй, цэвэр байгаатай холбоотой гэж олон улсын төлбөрийн системийн Wallet нэгдлийн менежер Денис Сережкин хэлсэн.

‘Ерөнхийдөө би цахим санал хураалтын системд эерэг хандлагатай байдаг. Гэхдээ ерөнхийдөө бүх үйлчилгээг, түүний дотор төрийн үйлчилгээг дижиталчлалд оруулахыг би үргэлж дэмжиж байдаг’ гэж шинжээч хэлсэн.

Денис Сережкиний хэлснээр дотоодын засгийн газрын үйлчилгээ нь маш өндөр түвшний аюулгүй байдалтай байдаг. Гэсэн хэдий ч ерөнхий ажилд хамгаалалтын технологи, дижитал үйлчилгээ хэрхэн ажилладаг талаар оросуудад байнга мэдээлж байх шаардлагатай.

‘Шинжээч, сонгуулийн комиссын гишүүд, олон нийтийн ажиглагчид хоёулаа энэ төрлийн илүү ил тод, хууль ёсны санал хураалт байхгүй гэж санал нэгдэв’ гэсэн нийтлэг дүгнэлтэд эрх зүйчид хүрч байна. Тэд: ‘Энэ бол Оросын Холбооны улсад шинэ практик болсон бөгөөд дараа нь хуульд тодорхой өөрчлөлт оруулах байх гэж бодож байна.’ Гэхдээ энэ практик, ялангуяа долоон өдрийн турш санал өгөх нь онцгой зүйл биш юм. Ихэнх улс оронд санал хураалт нэг өдрөөр хязгаарладаг. Долоо хоног хаана байна, сар хаана байна, янз бүрийн асуудлаар санал хураах сарууд байдаг. Царт тахлын үед маш хатуу хязгаарлалт тулгарч байгаа тул өөр санал өгөх боломжгүй бөгөөд учир нь энэ нь иргэдийн аюулгүй байдлын тухай юм’ гэж онцолж байна.

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар санал хураалтын аюулгүй байдал нь олон хүчин зүйлүүдийн хосолсоны үр дүнд гарсан юм.

‘Аюулгүй байдлын арга хэмжээ, олон нийтийн ухамсартай байдал, олон нийтийн хяналт, сонгуулийн тогтолцооны үйл ажиллагаа, Ноу-хауг амжилттай уялдуулсны хүчинд Москва, Нижний Новгород муж гэсэн хоёр бүсэд алсын зайнаас цахим санал хураалт явууллаа’ гэж Ерөнхийлөгчийн Хүний эрхийн зөвлөлийн гишүүн Александр Броуд гэж хэлэв.

Тиймээс, янз бүрийн хэлбэрийг ашиглан иргэдэд тохиромжтой цагт, аюулгүйгээр санал өгөх бүх боломжийг бий болгосон ба энэхүү санал хураалт нь олон улсын стандартад нийцэж байгааг харуулж, иргэдийнхээ хүсэл зоригийг илчлэх шаардлагатай үед бусад чухал мөчүүдэд ашиглаж болох сайн туршлагыг бий болгосон гэдэгт шинжээчид итгэлтэй байна.